Skansen w Krakowie?

stare_krakowskie_chalupy

Czy Kraków potrzebuje skansenu? Pytanie wydawałoby się dość dziwne. Wszyscy stawiamy na przyszłość, emocjonujemy się tym, co będzie za lat pięć, dziesięć, dwadzieścia lat. Martwimy się zabetonowaniem miasta, nie chcemy więcej blokowisk, samochodów, a tęsknimy za zielenią, ścieżkami rowerowymi, parkami.

I coraz mniej interesuje nas przeszłość.  W wielkich miastach świata spotykamy skanseny. Skansen (muzeum skansenowskie) to zwyczajowe określenie muzeum na wolnym powietrzu, prezentującego przede wszystkim kulturę ludową danego regionu. Zdarzają się także skanseny przemysłowe, archeologiczne, budowlane, itp. Samo słowo „skansen” pochodzi od nazwy własnej pierwszego tego typu muzeum, którym jest  muzeum w  Sztokholmie . Jest to największe otwarte muzeum,  założone w 1897 przez  Artura Hazeliusa, szwedzkiego nauczyciela i badacza folkloru, twórcy Muzeum Nordyckiego, który chciał pokazać, jak żyli ludzie w różnych częściach Szwecji i całej Skandynawii. W 1885 roku Hazelius przejął na potrzeby powstającego skansenu  pierwszą wiejską chałupę z miejscowości Mora, która stała się początkiem skansenu w milionowym mieście, jakim jest Sztokholm.

W Bukareszcie w Parku Herăstrău znajduje się  największe w Rumunii (ponad 100 tys. m²) muzeum na wolnym powietrzu (jednocześnie jest to jedno z najstarszych i największych w Europie). Na terenie muzeum znajdują się 272 obiekty – domy, budynki gospodarcze, zakłady rzemieślnicze, cerkwie i kaplica, a także dawny zajazd.. Większość z nich to oryginały przeniesione tutaj z całego kraju, część to kopie. Placówka ta założona została w 1936 dzięki wsparciu ówczesnego króla Rumunii Karola II i jego Królewskiej Fundacji Kultury.

W Danii w drugim pod względem wielkości mieście  Aarhus jest Muzeum Starego Miasta  Den Gamle By. Można tam zobaczyć stare domy, ulice, oberże to wszystko, co funkcjonowało, jako miasto XIX wieku. Po uliczkach przejeżdżają zaprzęgi konne pełniące rolę transportu. W stylizowanej kawiarni można napić się kawy oraz zjeść pyszne słodkie wypieki.

W Kijowie znajduje się Słoboda Mamaja (Мамаєва Слобода), kozacka wioska, w której można odwiedzić nie tylko stare  budynki, ale zobaczyć świetnie zachowany wiśniowy sad. Skansen znajduje się w odległości 7 km od głównej ulicy miasta Kijowa – Chreszczatyka (Kreszczatik).

W Estonii na obrzeżach Talina odwiedza się Rocca al Mare. Jest to miejsce, w który można spotkać XIX wieczną estońską architekturę wiejską. Muzeum założone zostało w latach pięćdziesiątych XX wieku na terenie dawnej prywatnej posiadłości nazywanej (z włoskiego) Rocca al Mare (nadmorskie urwisko). Na terenie skansenu zgromadzono blisko setkę różnego rodzaju domostw, młynów, kościołów czy warsztatów przywiezionych tu ze wszystkich regionów Estonii oraz zamorskiej Szwecji. Można zobaczyć tu m.in. wiatraki z Saremy, tawernę z Kolu, szwedzki kościół z Sutlepy czy chaty rybackie znad Pejpusu. Wnętrza domostw wyposażono w dawne sprzęty kuchenne, krosna czy stare komody.

W Moskwie znajduje się muzeum- skansen  pod niebem Коломенское ( Kołomienskoje ). Jest to o historyczna rezydencja rosyjskich książąt i carów. Najcenniejszym zabytkiem jest cerkiew “Wozniesienija”, wzniesiona z okazji narodzin Iwana IV – jeden z najlepszych przykładów architektury starorosyjskiej. Poza tym są stare chałupy, domy, a także  śwtenie zachowane 600-letnie dęby.

Niedaleko Pragi znajduje się historyczne centrum rzemiosła Botanicus Ostrá Ten niezwykły skansen powstał w roku 1999 jako część projektu rekultywacji miejscowego wysypiska śmieci. Najpierw nawieziono tu pięćset ton ziemi, aby można było modelować relief krajobrazu. Dzisiaj zabytkowe centrum obejmuje pięćdziesiąt budynków. W każdym z nich zobaczyć można jedno oryginalne rzemiosło.

I jesteśmy w Krakowie. Idea urządzenia skansenu na Woli Justowskiej powstała już  w 1927 roku. Jej głównym propagatorem był etnograf, popularyzator folkloru i kultury ludowej Małopolski, prof. Seweryn Udziela. Miał to być skansen przedstawiający budownictwo wiejskie z całej Polski (np. chałupy z Polesia). Według pierwotnej koncepcji wszystkie obiekty miały zostać umieszczone na najwyżej położonej części wzgórza Sowiniec. Kiedy w 1934 roku zapadła decyzja o usypaniu tam Kopca Niepodległości (poświęconego później marszałkowi Piłsudskiemu), postanowiono, że skansen powstanie u stóp Panieńskich Skał. Teraz tam istniejąca karczma i spichlerz  składają się na  Zespół budownictwa drewnianego.

Z krajobrazu miasta znikają dawne wiejskie chałupy z XIX i początku XX wieku. Popadają w ruinę i giną i właściwie  już nie ma dla nich ratunku.

Najwyższa  pora, abyśmy się zastanowili nad koniecznością ratowania przeszłości zamkniętej w starych domach.

Rodziny zastępcze.

rodzina_z_tyluCoraz więcej dzieci nie powinno pozostawać w swoich biologicznych rodzinach a więc społeczeństwo znajduje im zastępstwo. Wcześniej były Domy Dziecka, od których się odchodzi i sukcesywnie je likwiduje. Do 2020 roku domy dziecka mają być mniejsze i powinny się w nich wychowywać dzieci powyżej dziesiątego roku życia. Młodsze mają trafiać do rodzin zastępczych. W dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych należy do zadań własnych powiatu. Zadania pomocy społecznej w powiatach wykonują jednostki organizacyjne – powiatowe centra pomocy rodzinie.

Poszukuje się więc rodzin zastępczych, które zapewniają  całodobową opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Rodzina zastępcza może być również ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie.

Spotykamy różne formy takich rodzin. Mogą więc to być osoby spokrewnione, niezawodowe lub zawodowe, pełniące funkcję pogotowia rodzinnego., lub zawodowe specjalistyczne.

W rodzinie pomocowej może być umieszczone dziecko w przypadku czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem w związku z wypoczynkiem, udziałem w szkoleniu lub pobytem w szpitalu oraz w wyniku nieprzewidzianych trudności lub zdarzeń losowych w rodzinie zastępczej. Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim, jeżeli spełniają one określone  warunki. Wśród nich wymieniana jest między innymi konieczność nieograniczonych zdolności do czynności prawnych, ale także i to, że osoby te nie są i nigdy nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, że zapewniają określone warunki bytowe i mieszkaniowe, ale także umożliwiające zaspokojenie indywidualnych potrzeb dziecka, w tym rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań oraz wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Rodzina zastępcza to nie to samo co adopcja. Rodzina zastępcza to czasowa forma opieki (czyli zakładająca powrót dzieci do rodziców biologicznych wtedy, gdy będą oni zdolni ponownie zaopiekować się swoimi dziećmi) nad dzieckiem, sprawowana w związku z kryzysem w rodzinie naturalnej, niewydolnością rodziców lub ich chorobą, niekiedy w związku z ich czasową nieobecnością. W przeciwieństwie do adopcji nie jest związana z powstaniem więzi prawnych, a jedynie ze sprawowaniem pieczy nad dzieckiem.

Rodzinom zastępczym przysługują różne formy wsparcia od finansowych poprzez wychowawcze, organizacyjne, logistyczne.

Problem przygotowywania wsparcia dla dzieci pozbawionych ciepła rodzinnego jest ważnym światowym problemem. Międzynarodowe organizacje FICE (Federation Internationale de Communautes Educatives), IFCO (International Foster Care Organisation) oraz SOS-Kinderdorf; „Quality4children” opracowały konkretne standardy  wymagane przy organizacji opieki nad dzieckiem.

Rodzinna opieka zastępcza dominuje w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Austrii, Szwajcarii i w państwach nordyckich. Systemy różnią się w zależności od miejsca. W Hiszpanii za opiekę nad dzieckiem w określonym regionie odpowiada autonomiczna społeczność lokalna, która ma własne uregulowania prawne dotyczące postępowania z dziećmi potrzebującymi opieki i pomocy. Jednak ogólne zasady formułuje ustawa ogólnokrajowa reformująca procedury opieki nad dzieckiem, zwłaszcza te dotyczące adopcji i wychowania. Decyzje dotyczące umieszczenia dzieci są podejmowane w trybie administracyjnym, a sąd jest o nich informowany. Tam też, jak pokazują statystyki, w ostatnich latach zdecydowanie  wzrasta liczba dzieci umieszczanych w opiece zastępczej (spokrewnionej i niespokrewnionej) lub  poddanych procedurze adopcyjnej, maleje natomiast liczba dzieci umieszczanych w placówkach.

We Francji także, jak w Hiszpanii opieka nad dzieckiem została przesunięta na szczebel lokalny. Rodzice zastępczy otrzymują stałe wynagrodzenie (z ubezpieczeniem, prawem do emerytury, 5-tygodniowym urlopem), którego kwota wzrasta wraz z ilością powierzanych ich opiece dzieci. Dodatkowo otrzymują pieniądze na pokrycie znacznej części kosztów utrzymania  dziecka oraz np. na kieszonkowe dla dzieci, zakup ważnych dla dziecka rzeczy, opłaty za egzaminy i inne opłaty szkolne.

Przykładów procedur w różnych krajach można by pokazać wiele. Istotną informacją może być ta, że najwięcej instytucji pełniących zadania  rodzin zastępczych  jest  w Bułgarii, Rosji i w Rumunii – w krajach tych od 10 do 20 na 1000 dzieci mieszka w placówkach opiekuńczych. Polska znalazła się w raporcie UNICEF  wśród krajów o stosunkowo wysokim stopniu instytucjonalizacji – od 5 do 10 na 1000 dzieci, obok Węgier, Mołdawii, Litwy, Łotwy i Estonii.

W Polsce każdego roku z domów zabieranych jest ponad 14,5 tys. dzieci. Niestety, niewiele z nich trafia do rodzinnych domów dziecka czy zawodowych rodzin zastępczych. Podobnie jak w Rosji, Rumunii i Bułgarii. Są jednak kraje, gdzie rodzinna opieka zastępcza jest najpopularniejszą formą wsparcia dzieci, które nie mogą wychowywać się w naturalnych rodzinach. Takimi przyjaznymi dzieciom rozwiązaniami mogą pochwalić się Anglia, Irlandia, Holandia oraz Szwecja.

            Potrzeby na powstawanie rodzin zastępczych są bardzo duże. I oczywiście pomysłów na ich rozwiązanie jest wiele. W ostatnim czasie przybywa coraz więcej euro-sierot; dzieci zostawianych w kraju przez biologicznych rodziców, którzy wyjechali za granicę. Także i w Polsce są obszary, czy miasta , które sobie radzą lepiej lub gorzej.

Na V Kongresie Rodzicielstwa Zastępczego w 2017 roku  za rozwój rodzinnej pieczy zastępczej nagrodzono Gdańsk, Kielce, Radom, Rybnik, Częstochowę. Nie było wśród wyróżnionych, czy nagrodzonych Krakowa.

W 2014 roku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej zorganizował akcję :”Rodzic zastępczy – moja praca”. Niestety, potrzeb jest coraz więcej, a chętnych do prowadzenia rodzin nie przybywa. Może powinniśmy powtórzyć akcję. Każda pomoc jest na wagę złota.